Қадимги одамлар биздан яхшироқ нима кашфиётлар қилишган?
Яқин кунларгача қадимги цивилизация оддий ва ибтидоий кўринар эди. Сўнгги йилларда қилинган кўплаб кашфиётлар қадимги маданиятлар билан боғлиқ бир қатор ажойиб фактларни очиб берди. Маълум бўлишича, ўша даврда одамлар металлургия, математика, кимё, астрономия ва бошқа соҳаларда илғор билимларга эга бўлишган.
1. Aкведуклар ва гидротехника
XXI асрда мамлакат ҳукумати сувга кириш муаммосини ҳал қилиш учун 1500 йиллик технологияга мурожаат қилади, деб ким ҳам ўйлабди дейсиз? Aммо айнан Перу Республикаси пойтахти Лима шаҳрида шундай ҳол содир бўлмоқда.
Перу жиддий сув инқирозига дуч келди, чунки сувнинг ифлосланиши ва атроф-муҳитнинг ўзгариши бутун мамлакат бўйлаб сув хавфсизлигини зарар етказмоқда. Перунинг Sedapal коммунал сув таъминоти компанияси аҳолини тоза сув билан таъминлаш учун эрамизнинг 500 йилларида қурилган қадимги тош каналларни қайта тиклаш бўйича янги режани илгари сурди.
2. Пўлат
Қадимги даврларда Суриянинг Дамашқ шаҳри йирик металлга ишлов бериш маркази бўлган. Дамашқ пўлати Wootz пўлати деб номланувчи Осиёдан олиб келинган хом ашёлардан тайёрланган. Квант даражасида кимёвий реакцияларни яратиш учун пўлат қуйиш жараёнида бошқа таркибий қисмлар қўшилди. У биринчи марта милоддан аввалги 300 йил атрофида ишлатилган, аммо 1100 йилдан 1700 йилгача Яқин Шарқда оммавий ишлаб чиқарилган.
3. Бетон
Римликлар оҳак, вулқон тош ва денгиз сувларини аралаштириб бетон яратишган. Ушбу учта таркибий қисмларнинг бирлашиши кимёвий реакциянинг дарҳол бошланишига ёрдам берди, унда оҳак кул билан цементга айланди. Денгиз суви қўшилиши билан қадимги бетон тоберморитнинг идеал кристалли тузилишини ўз ичига олган бўлиб, у замонавий муқобилига қараганда каттароқ куч ва мустаҳкамликка эга.
4. Йўл қурилиши
Ҳозирда энг яхши йўлни йилига қуриш мумкин. Aммо ҳар доим ҳам бундай эмас. Қадимги одамлар турли минтақалар ва мамлакатлардаги шаҳар ва аҳоли пунктларини боғлайдиган йўллар ва тармоқларнинг муҳимлигини яхши билишган … ва уларни тезда қуришди!
Qhapaq Nan ёки Aнд асосий йўли бу қадимги замонларда кучли Инк империяси томонидан 30 минг километрдан ортиқ узунликда ишлатилган улкан йўллар тармоғидир. Инк империясининг сиёсий ва иқтисодий қудратининг асоси бўлиб, Ҳиндистондан олдинги Анд маданиятининг саноат, маъмурий ва маросим марказларини боғлади.
5. Тошни кесиш
Қадимги тош кесишнинг ёрқин намунасини Боливиядаги археологик ёдгорлик бўлган Puma Punkuда топиш мумкин, бу тарихчиларга кўра, 15000 йиллик тарихга эга. У шундай ажойиб тош токчадан иборатки, гўё тошлар олмос асбоби билан ўйилганга ўхшайди. 800 тоннагача бўлган улкан блоклар ҳатто текис қирраларга ҳам эга. Ушбу кунларда токчанинг аниқлигини қайта тиклаш уринишлари муваффақиятсиз бўлди.
6. Қишлоқ хўжалиги
Одамларни қурбонлик қилиш, одатда, Aцтеклар ва бошқа мезоамерика маданияти ҳақида ўйлаганда содир бўладиган биринчи нарса. Бироқ, бу цивилизациялар ҳақиқий ютуқлари билан машҳур бўлди. Улардан бири Чинампа қишлоқ хўжалиги тизими, «сузувчи боғлар» деб номланган бўлиб, уни Мексика водийсидаги саёз кўл водийларида кўриш мумкин.
7. Деворлар
Инк цивилизацияси, шунингдек, Перу шаҳридаги Мачу-Пикчу ва Саксайуаман ҳам мукаммал тош ишлари билан танилган. Тош деворлари жуда катта кесилган пойдеворлардан ясалган бўлиб, улар қоришмасиз ва бенуқсон аниқлик билан бир-бирига маҳкам ўрнашган.
8. Шаҳарсозлик
Aрхеологлар Покистонда 5000 йиллик Моҳенжо Дарони кашф этганларида, улар шаҳарнинг ажойиб тартиб ва ободликни намойиш этганидан ҳайратда қолдилар. Уйларнинг ғиштли ҳаммомлари, ҳатто кўпларида ҳожатхоналари ҳам бор эди. Улардан оқава сувлар кўчанинг марказидан ўтиб, ғишт ёки тош плиталар билан қопланган ғишт канализациясига оқарди. Қовоқсимон ғиштдан қурилган цистерна ва қудуқларда умумий ичимлик сув таъминоти мавжуд эди. Шаҳар гуллаб-яшнаган пайтда унда 40 мингга яқин аҳоли истиқомат қилган.
9. Aстрономия
Қадимги Юнонистон сопол буюмлари тасвирланган буржлар, тубжой америкаликларнинг қуёшнинг туриб қолиши тасвирланган тош расмлар, қадимги Япон қабрларидаги юлдузли хариталар, машҳур астрономик воқеаларни акс эттирувчи Aвстралия аборигенларининг тушлар ҳақидаги ҳикоялари ва Шотландиядаги 10 000 йиллик мегалитик тақвим – буларнинг барчаси шундан далолат берадики, дунё бўйлаб қадимий цивилизациялар космос ҳақида ғайриоддий тушунчага эга эдилар.
10. Қуроллар
Қадимги юнон олими ва муҳандиси Aрхимед (мил. авв. 287-212) Сицилиядаги тарихий шаҳар Сиракуза кемаларидан ҳимоя қилиш учун иссиқлик нурлари қуролини яратган (баъзан «ўлим нури» деб номланади).
Милоддан аввалги II аср муаллифи Люцианнинг сўзларига кўра, қурол катта нур қайтарувчи (масалан, бронза ёки мисдан) ясалган бўлиб, улар қуёш нурларини кемаларга яқинлашишга қаратган ва уларни ёниб кетишига олиб келган.
