Тафаккур хатолари. У туфайли қолипда яшаяпмиз. 2-қисм
Ҳисоблашни билмаймиз
Онг ости рақамларни ёқтирмайди, ҳамма нарса «беўлчов» ва «тахминан» бўлишини яхши кўради. Шунинг учун ҳар қандай рақамли қийматларни яхлитлаймиз ва соддалаштирамиз.
Эҳтимолни рад этиш
Миямиз эҳтимоллик назариясини умуман билмайди. Шунинг учун, қарор қабул қилиш керак бўлганда ва билим етарли бўлмаганда, кичик хавфлар умуман эътиборга олинмайди ёки қайта баҳоланади. Барча террорчилик ҳаракатлари шу асосга қурилган. Ишга борганимизда, метрода портлашдан азият чекишдан кўра, бизда машинани уриб олиш эҳтимоли кўпроқ. Aммо портлаш ҳиссиётларга кучли таъсир қиладиган воқеа бўлиб, энди концертга боришдан қўрқамиз, лекин нотўғри жойда йўлни кесиб ўтишдан қўрқмаймиз.
Яна бир мисол: аҳолини яқинлашиб келаётган бўронлар ҳақида огоҳлантиришди, аммо кўпчилик унга тайёргарлик кўрмади. Ҳеч қачон фавқулодда вазиятда бўлмаган одам буни тасаввур қила олмайди, шунинг учун унинг эҳтимоллигини эътиборсиз қолдиради.
Омон қолганнинг хатоси
Aгар инсон фалокатдан омон қолса, у ҳамма нарсани тўғри қилгани учун омон қолган деб ўйлайди, гарчи унинг тақдирига юзлаб омиллар таъсир кўрсатиши мумкин ва худди ўзи каби иш тутган кўплаб одамлар вафот этган бўлса-да.
Деноминация эффекти
Битта харидни амалга оширишда катта миқдорда пул сарфлаймиз, аммо бир хил кичик миқдорга осонгина тушириб қоламиз. Кичик ҳисобларнинг кўплиги исрофга айланишини тасаввур қила олмаймиз. Бу нима учун молиявий кундалик юритишингиз кераклигининг сабабларидан биридир.
Ҳамма ҳақида ҳамма нарсани биламиз деб ўйлаймиз
Ҳеч бўлмаганда, ишонч билан бирор нарса айта оладиган ягона одам бу сиз. Aммо биз одамлар орасида яшаяпмиз, шунинг учун қандайдир тарзда уларнинг ҳаракатларини тушунтиришимиз керак. Шунинг учун, доимо ўз фикрларимизни бошқаларга берамиз ва улардан ўзларининг хатти-ҳаракатларини кутамиз.
Илм лаънати
Aгар киши бирор мавзуни яхши билса, у бошқалар ҳам кўп нарсани билади деб ўйлайди. У муаммога кам маълумотга эга одам кўзлари билан қарашга қодир эмас. Шунинг учун, баъзи ўқитувчилар мавзуни қандай тушунтиришни билишади, бошқалари эса йўқ, кимдир мукаммал техник топшириқлар ёзади, кимдир бу ижрочилар яна ҳамма нарсани аралаштириб, ҳеч нарсани тушунмаётганидан ғазабланишади.
Шаффофлик иллюзияси
Биз бошқа одамларни тушуниш қобилиятини юқори баҳолаймиз ва бошқалар биз ҳақимизда кўп нарсаларни билишади, деб ўйлаймиз. «Ҳамма менга қарайди! Мен яхши тайёрланмаганлигимни аниқ билишади! Унинг қўлларини ишқалайдиган киши бор, аниқ биламан, у мени ҳозир тўлдиради!”
Ёруғлик эффекти
Биз ўз шахсимизга эътиборни ҳаддан ташқари оширамиз. Ҳар доим ўзимиз учун энг муҳим бўлганлигимиз сабабли, гўё биз прожектор нури остида ҳаракат қилаётган актёрдек одамлар доимо биз ҳақимизда ўйлашлари ёки ҳаракатларимизга эътибор беришларини истаймиз. Aслида, атрофимиздагилар кўп нарсага аҳамият бермайдилар, улар ўзлари билан банд.
Биз ҳис-туйғулар ўзгармайди, деб ишонамиз.
Биз барча билим ва эътиқодларимизни ўтмиш ва келажакка йўналтирамиз, гўё ҳозир биз билган ҳамма нарса олдин билинган эди, аммо вақт ўтиши билан ҳеч нарса ўзгармайди.
Билимдонлик эффекти
Ҳар сафар «мен буни билардим» деганимизда, биз бу таъсирни ҳис қиламиз. Бизнингча, содир бўлган ҳамма нарсани олдиндан айтиб бериш мумкин эди. Aслида, бунга ҳамма нарса аллақачон рўй бергандан кейингина эришиш мумкин эди.
Тарих эффекти охири
Биламизки, улар жуда кўп ўзгарган. Ҳар йили тажрибага нимадир қўшилган воқеалар хотирада из қолдирди. Aммо ишончимиз комилки, келажакда бу такрорланмайди ва биз ҳозиргидек қоламиз.
Натижа томон оғиш
Биз қарорларни қабул қилиниш вақтида улар қанчалик оқланганлиги билан эмас, балки ушбу қарорлар қандай натижаларга олиб келганлиги билан баҳолаймиз.
Коля ва Вася спорт залига боришди, аммо Коля яхши ишламоқда ва Вася тошни оёғига ташлаб юборди ва энди гипсда қатнаяпти. Вася фикрича, машғулот ёмон фикр ва уйда қолиш керак эди.
Ўтмишни безаш
Ўтмишга ҳозирги замон нуқтаи назаридан қараймиз. Ёмон, даҳшатли, жирканч туюлган нарсалар унчалик даҳшатли эмас. «Менда шундай бўлган эди, ҳечқиси йўқ, мен яшайвераман.»
Таъсирни қайта баҳолаш
Бизга келажакдаги воқеалар ҳаётимизни кескин ўзгартириши ва ҳиссиётлар оқимини келтириб чиқариши мумкин. Биз айниқса муҳим босқичлардан олдин қийналамиз: имтиҳонлар, суҳбатлар. Бу бир неча кун давом этади ва биз қандай қилиб қўрқишимиздан қатъи назар, бу аввалгидек қолади.
Миянгиз ўзини қандай алдаётганлиги ва уни рамкага айлантириши ҳақида ўйланг. Эҳтимол, кейинги сафар вазиятга бошқа томондан қараб, ўзингиз кутмаган ижодий салоҳиятни очиб бера оласиз.
Мақола Николай Мерзляков томонидан танланган.
Манба: https://lifehacker.ru/30-oshibok-myshleniya/
