Нега ғилдираклар табиатда мавжуд эмас?
Маълумки, инсониятнинг энг муҳим ихтиролари табиатдан илҳом олиб қилинган. Табиат шу қадар оқилонаки, биз ўриб турган атрофимиздаги олам яратган қарор энг мақбул ва содда ҳисобланади.
Бироқ, инсониятнинг энг улуғвор ихтироси (агар у энг буюги бўлмаса) ғилдирак – табиатда ҳатто очиқ кўринишда мавжуд эмас. Ёки у мавжудми?
Дарҳол шуни таъкидлаш керакки, ғилдирак шар эмас. Табиатда шарсимон мисоллар кўп учрайди: вируслар ва микроорганизмлардан тортиб то гигант юлдузларгача. Бундан ташқари, бу фақат ташқи шакл ўхшайди, ҳаракат воситаси сифатида эмас.
Кўринишидан, ғилдирак соф инсоний ва энг қадимги ихтиролардан бири бўлиб, у камида етти минг йиллик тарихга эга. Бундан ташқари, биринчи ғилдирак замонавий Европа ҳудудида пайдо бўлган, деб ишонилади. Европаликлар келишидан олдин, Aвстралия ва Aфриканинг туб халқлари ғилдирак ҳақида ҳеч нарса билишмаган ва баъзи Aмерика ҳинду қабилалари (хусусан, инклар) ёғоч роликлардан фойдаланиб, ихтирога яқинлашишди.
Aгар озгина ўйласангиз, табиатда ғилдирак транспорт воситаси, яъни ҳаракатланувчи восита сифатида принципиал жиҳатдан мумкин эмас, деган хулосага келишингиз мумкин. Ғилдиракни ғилдирак қилган унинг шакли эмас, авваламбор, ҳаракатланмайдиган ўқи билан бирлашишидир. Бу қаттиқ восита ғилдиракнинг айланишига имкон беради, бу собит платформада жойлашган.
Ҳеч бир тирик организм бундай функцияни таъминлай олмайди. Барча тирик организмлар мушак қисқаришлари ёрдамида ҳаракатланади, ғилдирак ҳолатида эса ҳаракатланувчи ва ҳаракатланмайдиган қисмларни тўқималар билан боғлаш асло мумкин эмас. Бу ҳолда, тана нервлар, озиқ моддалар, тана қисми таъминотини боғлаш учун керак бўлади.
Шундай қилиб, бирон бир тирик организм ғилдиракда ўрмон ва ўтлоқларда ўтира олмайди ёки винтни бураб океанга сузолмайди.
Эҳтимол, табиатда сиз ҳеч бўлмаганда ғилдиракка ўхшаш мисолларни топишингиз мумкин, аммо бу мисоллар жуда оз ва уларнинг барчасида ғилдиракнинг энг муҳим хусусияти бўлмайди – ҳаракатланувчи ва собит қисмларнинг уланиши.
Мақола Николай Мерзляков томонидан танланган.
Манба https://zen.yandex.ru/media/pronauka/pochemu-koles-ne-suscestvuet-v-prirode-5e732d1407e55847223b8790
