Нима учун одамлар билан мулоқот қилишни ўрганган маймунлар уларга битта ҳам савол бермади
Бизни ўраб турган ҳайвонлар биз қилаётган жуда кўп ақлли нарсаларни қилишлари мумкин. Улар турли вазифалар учун воситалардан фойдаланишлари, муаммоларни ҳал қилишлари ва мулоқот қилишлари, қизиқиш уйғотишлари, бирлашишлари, келажакни режалаштиришлари мумкин. Бундан ташқари, ҳайвонларнинг аксарияти турли ҳис-туйғуларга ега: ёлғизлик, қўрқув, қувонч, мағрурлик ва бошқалар.
Биз маймунларни одамлар билан мулоқот қилишни ўргатиш учун имо-ишора тилидан фойдаланишга ўргатдик. Унинг ёрдами билан улар саволларга жавоб беришлари, ҳис-туйғуларини ва ҳатто фикрларини ифода етишлари мумкин. Енг ёрқин мисоллардан бири-Cоcо исмли Gorilla, ИҚ 95 ҳақида еди! Cоcо 2000 инглизча сўзларни ўрганди ва имо-ишора тили ёрдамида одамлар билан осонгина мулоқот қилиб, хоҳлаган нарсаларини ифода етди. Бироқ, маймунлар билан мулоқот қилишнинг барча вақтлари учун уларнинг ҳеч бири битта савол бермади.
Бу ҳеч қандай маймунларнинг қизиқмаслигини англатмайди. Бу фақат маймунларнинг онгида биз билишимиз мумкин бўлган нарса бор, деб ўйламайди, лекин улар йўқ. Бу маймунларнинг ақл назариясига эга эмаслигини кўрсатиши мумкин.
Ақл назарияси-бу турли одамларнинг турли хил онгга эга эканлигини тушунишдир. Бошқа бир киши сизда мавжуд бўлмаган маълумот ёки билимга эга бўлиши мумкин. Буни тушуниш инсонга ривожланишга кучли туртки беради. Лекин одамлар ақл назарияси билан дарҳол туғилмайди. Бола биринчи марта ақл назариясини ривожлантирганда, у "Салли ва Энн тести"деб номланган тажрибани ўрганишга имкон берди.
Салли ва Энннинг синови
Эксперимент жараёнида олимлар болаларга Салли ва Энн ҳақидаги ҳикояни айтиб беришади. Саллининг саватчаси бор, Энн қутиси бор. Уларга шакар берилади. Салли ширинликни олади ва уни саватига қўяди, кейин хонани тарк этади. Салли хонада бўлмаса-да, Энн саватга яқинлашади, шакарни чиқаради ва уни қутига ўтказади. Салли хонага қайтиб келганида, олимлар болаларга: "Салли ўз шакарини қаердан излайди?»
Шубҳасиз, Салли саватдаги нозиклигини қидиради, у Энннинг шакарни қутига солиб қўйганини билмас эди. Аммо тўрт ёшга тўлмаган болалар, Салли дарҳол Энн қутисига қарайди, чунки у ерда шакар бор. Болалар ширинликни яширганини кўрдилар, улар бу маълумотга эга, шунинг учун Салли нима учун бир хил билимга эга эмас? Кичик болалар, уларнинг ақлий жараёни ва бошидаги маълумотларнинг Салли эга бўлган маълумотидан фарқ қилишини тушунишмайди. Худди шундай, биз билан мулоқот қила оладиган маймунлар биз билмаган нарсаларни билишимиз эҳтимолини тан олмайди.
Биз ҳаммамиз унинг идрокига жуда чекланган. Ер юзида ҳеч ким бутунлай объектив дунёга қарамайди. Биз унинг Қуалиядан деворларнинг катта қисми орқасида ўз фикримиз билан ёпилганмиз. Биз сиз билан рози бўлишимиз мумкинки, океандаги қуёш ботиши ажойиб ва чиройли ранглар билан ўйнайди, лекин мен сизнинг онгингизга кира олмайман ва қуёш ботишини кўриб турган рангларнинг қандай тошишини ва шу билан бирга нимани бошдан кечираётганингизни кўришим мумкин. Бироқ, бу ҳақда сиздан сўрашингиз мумкин. Шунинг учун тез-тез саволлар беринг. Саволлар ҳар доим янги нарсаларга олиб келади ва жавоблар ҳар доим янги саволларга олиб келади.
Материаллар Николай Мерзляков томонидан танланган.
