Шахмат санъат сифатида. 1-қисм. Ўрта асрлар
“Дунё шахмат тахтасига ўхшайди, битта катаги оқ, иккинчиси қора; ҳаёт ва ўлим, бахт ва бахтсизлик ҳам бир-бирининг ўрнини ана шундай тўлдиради».
Светлана Лучицкая. Бутун дунё – шахмат тахтасидир
Шахмат ҳар доим санъат, кинематография ва адабиётда муҳим рол ўйнаган.
Рассомлар шахмат ўйинида нафақат ҳамкорларини, балки алоҳида элементларини ҳам тасвирлашган. Ўйиннинг ўзи баъзан одамлар ўртасидаги муносабатларнинг модели, жамият иерархияси ва ижтимоий жараёнлар сифатида кўриб чиқилган.
Европа расмларида шахматнинг биринчи тасвири тахминан 1143 йилда яратилган фрескада топилган. Расмда шарқона либос кийган иккита ўйинчини кўриш мумкин. Қизиғи шундаки, ўша пайтда шахмат мусулмонлар кундалик ҳаётининг атрибути сифатида қабул қилинган.
Шахмат геральдикада ҳам фаол ишлатилган. Масалан, Вчеле XII Польша гербида ҳар хил ўлчамдаги иккита ўйин тахтаси тасвирланган. Ушбу гербнинг афсонаси қуйидагича: силезялик Голуб сафари чоғида Aфрикага бориб қолади, у ерда маҳаллий ҳукмдорнинг қизи уни шахмат ўйинига чорлайди. Шартлардан бири ғолиб мағлубиятга учраган ўйинчининг бошига шахмат тахтаси билан уриши эди. Голуб ғалаба қозониб, маликани урди, шунда тахта ёрилиб кетди.
XII аср Вчеле герби
«Ўйинлар китоби» қўлёзмасида Альфонсо Х, қирол Кастилия, Галисия ва Леоннинг 150 та иллюстрацияси мавжуд бўлиб, уларнинг баъзиларида шахмат ўйини тасвирланган. Ушбу китоб стол ўйинларини ўрганиш учун энг муҳим ҳужжатлардан биридир.
Aлфонсо Х. Шахмат, ошиқ ва тавла ўйинлари ҳақидаги китоб. Христиан ва мусулмон шахмат ўйнаяпти, 1251-1283
Aлфонсо Х. Шахмат, ошиқ ва тавла ўйинлари ҳақидаги китоб. Темплиерлар шахмат ўйнайди, 1283
Aлфонсо Х. Шахмат, ошиқ ва тавла ўйинлари ҳақидаги китоб. Aстрономик шахмат, 1283
Aлфонсо Х. Шахмат, ошиқ ва тавла ўйинлари ҳақидаги китоб. Катта шахмат, 1283
Aлфонсо Х. Шахмат, ошиқ ва тавла ўйинлари ҳақидаги китоб. Маврлар шахмат ўйнайди, 1283
Шахмат кўпинча рицарлик ҳақидаги романларда тилга олинади. Бундай ҳолларда ўйин сарой ичи маданиятини, унинг идеаллари, қадриятлари ва аристократик таълимни англатади.
«Қирол Мелиадус ҳақида роман.» Икки шоҳ шахмат ўйнайди, тахминан 1352 йил
Aноним. “Рицар Сифар”, 1464 йил
Манес кодекси. Қирол Оттон IV рафиқаси билан шахмат ўйнайди, 1305 – 1340 йиллар оралиғи
ХV аср миниатюраси. Рено де Монтобан тарихи, 1468-1470
Шахматнинг бошқа асрлар санъатидаги ўрни ҳақида келгуси мақолаларимизда билиб оласиз. Бизни кузатиб боринг.
