Сайтнинг эски версияси

Иқтисодий еркинлик индекси 1995 йилдан бери Wалл Street Journal билан ҳамкорликда тадқиқот маркази "мерос" жамғармаси (мерос жамғармаси) томонидан тузилган.

Индекс методологияси

Иқтисодий еркинлик индекси – 12 та гуруҳ-қонун устуворлиги, иқтисодиётда давлатнинг роли, тартибга солиш самарадорлиги ва бозор ошкоралиги билан бирлаштирилган 4 та компонент (мулк ҳуқуқи, суд самарадорлиги, ҳукуматнинг яхлитлиги, солиқ юки, давлат харажатлари, молия саломатлиги; тадбиркорлик еркинлиги, меҳнат еркинлиги, пул еркинлиги; савдо еркинлиги, инвестиция еркинлиги, молиявий еркинлик).
186 мамлакатлар индексининг йиллик ҳисоботида 100 баллик тизим бўйича баҳоланади. Ҳар бир кўрсаткич бўйича олинган баллар бир хил ўзига хос тортишишларга ега, умумий баҳолаш 12 компонентларининг ўртача арифметик сифатида аниқланади.
Ишлаб чиқувчиларнинг фикрига кўра, индекснинг қиймати қанчалик катта бўлса, давлат иқтисодий жиҳатдан еркиндир. Индексга кўра, давлатларнинг иқтисодий еркинлик даражаси 5 тоифаларига бўлинади:
Иқтисодиёт бутунлай бепул: 80-100 балл;
Иқтисодиёт асосан бепул: 70-79, 9 бал;
Иқтисодиёт ўртача даражада бепул: 60-69, 9 бал;
Иқтисодиёт асосан бепул емас: 50-59, 9 бал;
Иқтисодиёт бутунлай бепул емас: 0-49, 9 бал.
Компонентларнинг натижалари давлат органлари томонидан еълон қилинган очиқ маълумотларга ва турли халқаро ташкилотларнинг рейтингларига асосланган (Жаҳон иқтисодий форуми, Жаҳон банки, халқаро валюта жамғармаси, Cредендо Group, Transparency International ва бошқалар).
"2020 иқтисодий еркинлик индекси" ҳисоботида маълумотлар базаси 2018 йил 1 июлдан 2019 йил 1 июлгача таҳлил қилинди.
Юқори натижалар

Сингапур, Гонконг, янги Зеландия, Австралия, Швейцария, Ирландия, Буюк Британия, Дания, Канада, Естония:2020 йил учун ҳисоботга кўра, топ-10 натижалари қуйидаги мамлакатларга тегишли.
Ўзбекистон Республикаси
Ўзбекистон дунёда 114-ўринни егаллаб, ўз рейтингини 26 позицияга оширди.
Ўзбекистон 100 баллик 57,2 балл тўплади.
Сўнгги 3 йил ичида рейтинг 38 позициясида яхшиланди (2018 йил — 152 позицияси).
Ўзбекистон Республикаси АТР минтақасида Vanuatu (+4.3), Қозоғистон (+4.2), Ветнам (+3.5) ва Малдив ороллари (+3.3) билан бирга рейтингнинг юқорилиги бўйича енг юқори 5 та мамлакатга кирди.
2020 - йилги сўнгги ҳисоботга кўра, Ўзбекистон савдо еркинлиги компоненти нуқтаи назаридан енг йирик ислоҳотчилар (62 мамлакат) қаторига киради.
Осиё-тинч океани минтақаси мамлакатлари орасида Ўзбекистон 42 мамлакатдан 26 позицияга (+10 позицияга) ега.
Пастки натижалар

Дунёнинг бешта мамлакатидан Конго, Еритрея, Куба, Венесуела ва Шимолий Корея киради.
Яхшиланган ишлаш
Ўзбекистон 12 кўрсаткичдан 11 таси ижобий ўзгаришларни қайд етди. Бироқ, айрим соҳаларда натижалар пастлигича қолмоқда.
Ўзбекистон фаолиятининг яхши кўрсаткичлари:
Фискал сиёсат (98,9 бал, +0,2 ўсиш) – сўнгги уч йил ичида бюджет камомадига асосланган. Ўзбекистон енг юқори натижаларга еришган давлатлардан бири.
Солиқ юки (91,6 бал, +0,3 ўсиш) – Яимнинг улуши сифатида корхоналар, жисмоний шахсларнинг даромадлари ва умумий юк (шу жумладан тўғридан-тўғри ва билвосита солиқлар) бўйича солиқ юкини ўз ичига олади. Ўтган ҳисобот билан 0,9% пасайиши кузатилди. Янги таҳрирда қабул қилинган солиқ кодекси ушбу компонентни янада такомиллаштиришга қаратилган.
Давлат харажатлари (74,7 бал, +7,3 ўсиш) – бюджет тақсимоти асосида баҳоланмоқда, Яимнинг 4,0% га камайиши кузатилмоқда.
Бизнес еркинлиги (72,6 бал,+0,1 ўсиш) – ишга тушириш, лицензиялаш, бизнесни тугатиш, шунингдек, електр таъминоти тизимига уланиш жараёнларини таҳлил қилишга асосланган.
Савдо еркинлиги – 67.6 бал, +5 ўсиш) - товарлар ва хизматлар импорти ва експортига таъсир қилувчи ўртача тариф ва тарифсиз тўсиқлар бўйича баҳоланади.
Яхшилаш учун устувор йўналишлар
Молиявий еркинлик – 20 бал,+10 ўсиш) - кредитларни тақсимлашда давлатнинг аралашуви, капитал бозорининг ривожланиш даражаси ва рақобат еркинлиги даражасида баҳоланади.Бу натижа бу соҳада ислоҳотларни амалга ошириш зарурлигидан далолат беради.
Инвестиция еркинлиги (20 бал, + 10 ўсиш) - индекс одатда инвестицияларга қўлланиладиган турли тартибга солиш чекловларини баҳолайди. Юқорида келтирилган паст натижалар шуни кўрсатадики, ислоҳотлар секторни чуқур таҳлил қилиш билан амалга оширилиши керак.
Давлат интеграцияси (28.2 бал,+3 ўсиш) - компонент порахўрлик, давлат сиёсатининг шаффофлиги, коррупция ва давлат хизматчилари фаолиятининг шаффофлигини таҳлил қилади. Ижобий ўсишга қарамасдан, умумий натижалар натижаларни яхшилаш учун аниқ чоралар кўриш зарурлигини англатади.
Суд жараёнининг самарадорлиги (34.2 бал, -0.1 пасайиш) - суд мустақиллиги кўрсаткичлари, суд жараёни самарадорлиги, давлат хизматининг қарорларида фаворитизм ва сиёсатчиларга жамоатчилик ишончи бўйича ҳисобланади.
Мулк ҳуқуқи – 59.1 бал, + 9.3 ўсиш) - мулк ва интеллектуал мулк ҳуқуқларига, инвесторларни ҳимоя қилиш қудратига, мулкни мусодара қилиш хавфи ва ер бошқаруви сифатига асосланади.
Меҳнат еркинлиги (59.9 бал, + 1.2 ўсиш)-мамлакат меҳнат бозорининг норматив-ҳуқуқий базасининг енг кам иш ҳақига тааллуқли жиҳатларини ҳисобга олган ҳолда; ишдан бўшатишга тўсқинлик қилувчи қонунлар; ишга қабул қилиш ва ишлаган соатларга нисбатан нафақа талаблари ва ўлчанган меъёрий чекловлар, шунингдек, меҳнат бозорида иш билан таъминланганлик имкониятларининг индикатив кўрсаткичи сифатида ишчи кучининг иштирок етиш даражаси
Пул еркинлиги (59.9 бал,+1 ўсиш) – сўнгги уч йил ичида инфляция даражасига ва нархларни чеклашга асосланган.

Ўзбекистон Республикасининг 2019 ва 2020 йил учун индексдаги натижалари
2019 2020 Кўрсаткичи 2019 2020 Кўрсаткичи
1. Мулк ҳуқуқи 49.8 59.1 (+9.3)                      7. Тадбиркорлик еркинлиги 72.5 72.6 (+0.1)
2. Суд иши 34.3 34.2 (-0.1)                             8. Меҳнат еркинлиги 58.7 59.9 (+1.2)
3. Ҳукуматнинг яхлитлиги 25.2 28.2 (+3.0)      9. Пул еркинлиги 58.9 59.9 (+1.0)
4. Солиқ юки 91.3 91.6 (+0.3)                         10. Савдо еркинлиги 62.6 67.6 (+5.0)
5. Давлат харажатлари 67.4 74.7 (+7.3)          11. Инвестиция еркинлиги 10 20 (+10)
6. Молиявий саломатлик 98.7 98.9 (+0.2)        12. Молиявий еркинлик 10 20 (+10)