O'zbekiston 2020 tomonidan IQTISODIY ERKINLIK indeksida 114-o'rinni egallab, o'z reytingini 26 pozitsiyaga oshirdi
Iqtisodiy erkinlik indeksi 1995 yildan beri Wall Street Journal bilan hamkorlikda tadqiqot markazi "meros" jamg'armasi (meros jamg'armasi) tomonidan tuzilgan.
Indeks metodologiyasi
Iqtisodiy erkinlik indeksi – 12 ta guruh-qonun ustuvorligi, iqtisodiyotda davlatning roli, tartibga solish samaradorligi va bozor oshkoraligi bilan birlashtirilgan 4 ta komponent (mulk huquqi, sud samaradorligi, hukumatning yaxlitligi, soliq yuki, davlat xarajatlari, moliya salomatligi; tadbirkorlik erkinligi, mehnat erkinligi, pul erkinligi; savdo erkinligi, investitsiya erkinligi, moliyaviy erkinlik).
186 mamlakatlar indeksining yillik hisobotida 100 ballik tizim bo'yicha baholanadi. Har bir ko'rsatkich bo'yicha olingan ballar bir xil o'ziga xos tortishishlarga ega, umumiy baholash 12 komponentlarining o'rtacha arifmetik sifatida aniqlanadi.
Ishlab chiquvchilarning fikriga ko'ra, indeksning qiymati qanchalik katta bo'lsa, davlat iqtisodiy jihatdan erkindir. Indeksga ko'ra, davlatlarning iqtisodiy erkinlik darajasi 5 toifalariga bo'linadi:
Iqtisodiyot butunlay bepul: 80-100 ball;
Iqtisodiyot asosan bepul: 70-79, 9 bal;
Iqtisodiyot o'rtacha darajada bepul: 60-69, 9 bal;
Iqtisodiyot asosan bepul emas: 50-59, 9 bal;
Iqtisodiyot butunlay bepul emas: 0-49, 9 bal.
Komponentlarning natijalari davlat organlari tomonidan e'lon qilingan ochiq ma'lumotlarga va turli xalqaro tashkilotlarning reytinglariga asoslangan (Jahon iqtisodiy forumi, Jahon banki, xalqaro valyuta jamg'armasi, Credendo Group, Transparency International va boshqalar).
"2020 iqtisodiy erkinlik indeksi" hisobotida ma'lumotlar bazasi 2018 yil 1 iyuldan 2019 yil 1 iyulgacha tahlil qilindi.
Yuqori natijalar
Singapur, Gonkong, yangi Zelandiya, Avstraliya, Shveytsariya, Irlandiya, Buyuk Britaniya, Daniya, Kanada, Estoniya:2020 yil uchun hisobotga ko'ra, top-10 natijalari quyidagi mamlakatlarga tegishli.
O'zbekiston Respublikasi
O'zbekiston dunyoda 114-o'rinni egallab, o'z reytingini 26 pozitsiyaga oshirdi.
O'zbekiston 100 ballik 57,2 ball to'pladi.
So'nggi 3 yil ichida reyting 38 pozitsiyasida yaxshilandi (2018 yil — 152 pozitsiyasi).
O'zbekiston Respublikasi ATR mintaqasida Vanuatu (+4.3), Qozog'iston (+4.2), Vetnam (+3.5) va Maldiv orollari (+3.3) bilan birga reytingning yuqoriligi bo'yicha eng yuqori 5 ta mamlakatga kirdi.
2020 - yilgi so'nggi hisobotga ko'ra, O'zbekiston savdo erkinligi komponenti nuqtai nazaridan eng yirik islohotchilar (62 mamlakat) qatoriga kiradi.
Osiyo-tinch okeani mintaqasi mamlakatlari orasida O'zbekiston 42 mamlakatdan 26 pozitsiyaga (+10 pozitsiyaga) ega.
Pastki natijalar
Dunyoning beshta mamlakatidan Kongo, Eritreya, Kuba, Venesuela va Shimoliy Koreya kiradi.
Yaxshilangan ishlash
O'zbekiston 12 ko'rsatkichdan 11 tasi ijobiy o'zgarishlarni qayd etdi. Biroq, ayrim sohalarda natijalar pastligicha qolmoqda.
O'zbekiston faoliyatining yaxshi ko'rsatkichlari:
Fiskal siyosat (98,9 bal, +0,2 o'sish) – so'nggi uch yil ichida byudjet kamomadiga asoslangan. O'zbekiston eng yuqori natijalarga erishgan davlatlardan biri.
Soliq yuki (91,6 bal, +0,3 o'sish) – YaIMning ulushi sifatida korxonalar, jismoniy shaxslarning daromadlari va umumiy yuk (shu jumladan to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita soliqlar) bo'yicha soliq yukini o'z ichiga oladi. O'tgan hisobot bilan 0,9% pasayishi kuzatildi. Yangi tahrirda qabul qilingan soliq kodeksi ushbu komponentni yanada takomillashtirishga qaratilgan.
Davlat xarajatlari (74,7 bal, +7,3 o'sish) – byudjet taqsimoti asosida baholanmoqda, YaIMning 4,0% ga kamayishi kuzatilmoqda.
Biznes erkinligi (72,6 bal,+0,1 o'sish) – ishga tushirish, litsenziyalash, biznesni tugatish, shuningdek, elektr ta'minoti tizimiga ulanish jarayonlarini tahlil qilishga asoslangan.
Savdo erkinligi – 67.6 bal, +5 o'sish) - tovarlar va xizmatlar importi va eksportiga ta'sir qiluvchi o'rtacha tarif va tarifsiz to'siqlar bo'yicha baholanadi.
Yaxshilash uchun ustuvor yo'nalishlar
Moliyaviy erkinlik – 20 bal,+10 o'sish) - kreditlarni taqsimlashda davlatning aralashuvi, kapital bozorining rivojlanish darajasi va raqobat erkinligi darajasida baholanadi.Bu natija bu sohada islohotlarni amalga oshirish zarurligidan dalolat beradi.
Investitsiya erkinligi (20 bal, + 10 o'sish) - indeks odatda investitsiyalarga qo'llaniladigan turli tartibga solish cheklovlarini baholaydi. Yuqorida keltirilgan past natijalar shuni ko'rsatadiki, islohotlar sektorni chuqur tahlil qilish bilan amalga oshirilishi kerak.
Davlat integratsiyasi (28.2 bal,+3 o'sish) - komponent poraxo'rlik, davlat siyosatining shaffofligi, korruptsiya va davlat xizmatchilari faoliyatining shaffofligini tahlil qiladi. Ijobiy o'sishga qaramasdan, umumiy natijalar natijalarni yaxshilash uchun aniq choralar ko'rish zarurligini anglatadi.
Sud jarayonining samaradorligi (34.2 bal, -0.1 pasayish) - sud mustaqilligi ko'rsatkichlari, sud jarayoni samaradorligi, davlat xizmatining qarorlarida favoritizm va siyosatchilarga jamoatchilik ishonchi bo'yicha hisoblanadi.
Mulk huquqi – 59.1 bal, + 9.3 o'sish) - mulk va intellektual mulk huquqlariga, investorlarni himoya qilish qudratiga, mulkni musodara qilish xavfi va er boshqaruvi sifatiga asoslanadi.
Mehnat erkinligi (59.9 bal, + 1.2 o'sish)-mamlakat mehnat bozorining normativ-huquqiy bazasining eng kam ish haqiga taalluqli jihatlarini hisobga olgan holda; ishdan bo'shatishga to'sqinlik qiluvchi qonunlar; ishga qabul qilish va ishlagan soatlarga nisbatan nafaqa talablari va o'lchangan me'yoriy cheklovlar, shuningdek, mehnat bozorida ish bilan ta'minlanganlik imkoniyatlarining indikativ ko'rsatkichi sifatida ishchi kuchining ishtirok etish darajasi
Pul erkinligi (59.9 bal,+1 o'sish) – so'nggi uch yil ichida inflyatsiya darajasiga va narxlarni cheklashga asoslangan.
O'zbekiston Respublikasining 2019 va 2020 yil uchun indeksdagi natijalari
2019 2020 Ko'rsatkichi 2019 2020 Ko'rsatkichi
1. Mulk huquqi 49.8 59.1 (+9.3) 7. Tadbirkorlik erkinligi 72.5 72.6 (+0.1)
2. Sud ishi 34.3 34.2 (-0.1) 8. Mehnat erkinligi 58.7 59.9 (+1.2)
3. Hukumatning yaxlitligi 25.2 28.2 (+3.0) 9. Pul erkinligi 58.9 59.9 (+1.0)
4. Soliq yuki 91.3 91.6 (+0.3) 10. Savdo erkinligi 62.6 67.6 (+5.0)
5. Davlat xarajatlari 67.4 74.7 (+7.3) 11. Investitsiya erkinligi 10 20 (+10)
6. Moliyaviy salomatlik 98.7 98.9 (+0.2) 12. Moliyaviy erkinlik 10 20 (+10)
