Respublika sport tibbiyoti ilmiy-amaliy markazi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 25 fevraldagi «O‘zbekiston sportchilarining 2016 yilda Rio-de-Janeyro shahrida (Braziliya) bo‘lib o‘tadigan XXXI yozgi Olimpiada va XV Paralimpiada o‘yinlarida ishtirok etishga tayyorgarligi to‘g‘risida»gi PQ–1923-son qarori, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 3 iyuldagi PQ-1994 – sonli Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O‘zbekiston Respublikasi Milliy olimpiya qo‘mitasi huzuridagi Respublika sport tibbiyoti ilmiy-amaliy markazi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida»gi 2013 yil 15 avgustdagi hamda «O‘zbekiston Respublikasi Milliy olimpiya qo‘mitasi huzuridagi Respublika sport tibbiyoti ilmiy-amaliy markazi faoliyatini tashkil etishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi 2015 yil 1 maydagi qarorlariga muvofiq O‘zbekiston milliy olimpiya qo‘mitasi huzurida Respublika sport tibbiyoti ilmiy-amaliy markazi tashkil etilib, 1- may 2015 yildan o‘z faoliyatini boshladi.
O‘zbekiston va Rossiya Milliy olimpiya qo‘mitalari o‘rtasida olib borilayotgan hamkorlik doirasida qator dasturlar o‘tkazildi. Uning doirasida joriy yilning 27 avgustdan 3 sentabrga qadar Rossiya MOQ qoshidagi Innovatsion markazning tor doiradagi tajribali shifokorlari sport turlari bo‘yicha terma jamoamiz vakillarini tekshiruvdan o‘tkazishdi.
Tokio Olimpiadasiga tayyorlanayotgan terma jamoamiz vakillari uchun tibbiyot sohasida olib borilayotgan ishlar bo‘yicha
Kelasi yil Tokio shahri (Yaponiya)da bo‘lib o‘tadigan XXXII yozgi Olimpiya o‘yinlariga munosib tayyorgarlik ko‘rish uchun davlatimiz tomonidan barcha imkoniyatlar yaratib berilmoqda. Ma’lumki, terma jamoamiz vakillarining qulay sharoitlarda shug‘ullanishi, ularning xorij jamoalari bilan o‘quv-mashg‘ulot yig‘inlarini olib borishi, ayniqsa, tibbiy-farmakologik vositalar bilan ta’minlanishi alohida e’tibor talab qiladi.
Zamonaviy sportda tibbiyot vositalaridan to‘g‘ri foydalanish muvaffaqiyatning asosiy qismini tashkil qiladi. Xalqaro antidoping agentligi (WADA) ro‘yxatiga kirmagan moddalarni nazorat qilib borish va farmakologik vositalarni to‘g‘ri berish terma jamoalarimizda faoliyat olib borayotgan har bir shifokorning zimmasidagi eng katta mas’uliyatdir. O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasi Sog‘liqni saqlash vazirligi bilan hamkorlikda terma jamoalarimizni tajribali sport shifokorlari, diyetolog, psixologlar bilan ta’minlash borasida katta hajmdagi ishni amalga oshirmoqda. Ayni paytga kelib deyarli barcha sport turlarida ana shunday tibbiyot mutaxassislari faoliyat olib bormoqda. Quyida ushbu masala bo‘yicha terma jamoalarning mutaxassislar bilan ta’minlanganlik holatini ko‘rib olishingiz mumkin:
| Federatsiya (assotsiatsiyasi)ning nomi | |||||||||
| Shifokor |
Psixolog
|
Diyetolog | |||||||
| 1 | Велоспорт | Аблялимов Рустам | Усова Анна | Хайдаров Шавкат | |||||
| 2 | Спорт курашлари | Абаева Л. | Узокова Дилором. | Жалолов Нозимхон | |||||
| 3 | Дзюдо | Каюмов Азиз | Дорфман Мария, Усова Татьяна. |
Хасанова Гулчехра | |||||
| 4 | Оғир атлетика | Жумаев Ж. | Бегматов Абдулла. | Отажонов Илхом | |||||
| 5 | Каратэ WKF | Ахмедов Бахриддин. | Атабекова Камола | Жалолов Нозимхон | |||||
| 6 | Таэквондо WTF | Павел Ли | Ходжа-Нурова Муфиза | Собирова Дилдора | |||||
| 7 | Қиличбозлик | Саидганиходжаев Ф. | Иванова Ирина | Махмудова Ирода | |||||
| 8 | Сузиш | Хаятов Жалол Азимов Мурод | Газиева Зухра | Хайдаров Шавкат | |||||
| 9 | Rowing & canoe | Хамраев Марат Умаров Ойбек | Кирьянов Антон. | Жалолов Нозимхон | |||||
| 10 | Гимнастика | С. Святская | Набижонова Зиёда. | Отажонов Илхом | |||||
| 11 | Енгил атлетика | Эрматов Боратжон. | Андреева Наира. | Махмудова Ирода. | |||||
| 12 | Ўқ отиш | Миметова Л. | – | Тошматова Гулчехра | |||||
| 13 | Теннис | Абдазов | Гаппаров Зохид. | Жалолов Нозимхон | |||||
| 14 | Стол тенниси | Сабитов А. | Атабаева Умида. | Махмудова Ирода. | |||||
| 15 | Камондан отиш | Сафаров Мирзиёд | Саидкамалов Абдулла. | Собирова Дилдора | |||||
| 16 | Замонавий бешкураш | – | Гулямова Камила | Собирова Дилдора. | |||||
| 17 | Триатлон | Нуралиева Ш | – | – | |||||
| 18 | Паралимпия ассоциацияси | Бойтемирова Зарифа | Пулатов Одилбек | Махмудова Ирода | |||||
| 19 | Бокс | Казаков Дилшод | – | – | |||||
Yuqorida biriktirilgan har bir mutaxassis faoliyati davomida quyidagi jihatlarga doim e’tibor berishi talab etiladi;
Tasdiqlangan kunlik ish rejasi;
Xorij tajribasini muntazam o‘rganib borish;
Sport tibbiyoti bo‘yicha jahonda ro‘y berayotgan eng so‘nggi yangiliklardan xabardor bo‘lish;
WADA e’lon qilib boradigan preparatlar ro‘yxatini muntazam kuzatib borish;
Har bir mashg‘ulotdan oldin va keyin sportchilarning sog‘lig‘ida ro‘y berayotgan holatlarni ko‘zdan kechirib borish;
Yaqinlashib kelayotgan Tokio Olimpiadasi paytida sportchilar uchun beriladigan oziq-ovqat mahsulotlari ro‘yxatini shakllantirib borish.
Ushbu mutaxassislar biriktirilishidan avval quyidagi kriteriyalar bo‘yicha har bir federatsiya va unda faoliyat olib borayotgan tibbiyot mutaxassislari ishi o‘rganib chiqilmoqda:
Federatsiyalarning sport shifokorlari, psixologlar va diyetologlar bilan ta’minlanganlik holatini o‘rganish;
Ularning faoliyatini tartibga soluvchi hujjatlarni ishlab chiqish;
Sport tibbiyoti, diyetologiyasi va psixologiyasi sohasidagi innovatsion ishlanmalar bo‘yicha xorijlik yetakchi mutaxassislarning o‘quv-dasturlarini, tajribasini o‘rganish;
Mutaxassislarning yo‘nalishidan kelib chiqqan holda onlayn o‘quv-dasturlari ishlab chiqi;
Sportchilarga dori vositalari ta’minoti, ularni saqlash va tavsiya etish.
Shubhasiz, bu yo‘nalishda mahalliy mutaxassislarning tajribasini oshirishda xorijlik sport tibbiyoti xodimlarining ham o‘rni beqiyos. Bu borada Rossiya, Germaniya kabi mamlakatdan tajribali sport shifokorlari yurtimizga kelib, o‘zbekistonlik hamkasblari bilan tajriba almashmoqda, shifokorlarimiz malaka oshirish uchun qator mamlakatlarda tashkil qilinayotgan seminarlarda qatnashib kelishyapti.
Ayni paytda butun jahon sporti dopingga qarshi kurashib kelmoqda, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. O‘z navbatida, sportchilarimizning ta’qiqlangan preparatlarni iste’mol qilib qo‘yishining oldini olish, ularning menyusi tarkibini nazorat qilib borish shifokorlarimiz oldida turgan asosiy vazifadir. Bu borada Milliy antidoping agentligi bilan ta’qiqlangan preparatlardan saqlanish borasida sportchilarimizning tahlillari muntazam nazorat qilib borilmoqda. Ushbu masala yuzasidan ishchi guruh tuzilgan bo‘lib, unga Nodir Tursunov boshchiligida MOQ, “Dori-darmon” komaniyasi, Toshkent farmatsevtika instituti jamoasi va sohaning tajribali mutaxassislari jalb etilgan.
Shuningdek, mazkur ishchi guruh vakillari quyidagi vazifalarni nazorat qilib borishi belgilab qo‘yilgan:
Sportchilarni farmakologik vositalar bilan ta’minlashida jahon tajribasida eng ko‘p ishlatiladigan dorilarning yangilangan ro‘yxatini shakllantirib borish;
WADA ma’lumotlar bazasida dopingdan holi bo‘lgan preparatlar ro‘yxatini doimiy nazoratda olib borish;
Sportchilarning jismoniy tiklanishlari uchun ishlatiladigan farmokologik preparatlarning ro‘yxatini muntazam to‘ldirib va yangilab borish;
Sportchilarning sog‘lig‘ini tiklash va mustahkamlab borishda federatsiyalarda faoliyat olib borayotgan sport shifokorlari bilan doimiy fikrlar almashib borishini ta’minlash va bu bo‘yicha ma’lumotlar bazasini shakllantirish;
Sportchilar uchun zarur bo‘ladigan asosiy dori-darmonlarni xorijdan sotib olish imkoniyatlarini o‘rganish va mexanizmini takomillashtirish.
Yana bir ahamiyatli jihati, yuqorida keltirib o‘tilgan ish faolyatini kuzatib borish, tegishli maslahatlar berib uchun Oliy ta’lim muassasalaridagi 6 nafar professor-farmakolog o‘qituvchi jalb qilindi va 18 ta sport federatsiyalariga biriktirildi. Ularga har bir federatsiyalarning yo‘nalishidan kelib chiqqan holda chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish topshirildi. Tan olish kerak, bir jihatdan farmakologlar soni kam bo‘lishi mumkin. Ammo imkoniyatdan kelib chiqqan holda olib borilayotgan ushbu jarayonlar o‘z foydasini berib bormoqda. Jumladan, so‘nggi 1-2 oy ichida o‘tkazilgan xalqaro musobaqalarda sportchilarimizning jismoniy holati, tiklanishi bilan bog‘liq yuzaga keladigan muammolar sezilarli darajada kamaydi. Tokio Olimpiadasigacha tuzib chiqilgan reja dasturining asosiy mohiyati ham bunday vaziyatlarning oldini olishga qaratilgan.
Sportchilarimizni 2020 yil Tokio (Yaponiya)da bo‘lib o‘tadigan yozgi Olimpiya o‘yinlariga tayyorlash bo‘yicha tibbiyot sohasida ham turli tashkilotlar bilan hamkorlikda faoliyat olib borilmoqda. Jumladan, Respublika sport tibibyoti ilmiy-amaliy markazi, Toshkent tibbiyot akademiyasi, O‘zbekiston Davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, farmakologiyaga ixtisoslashgan korxonalar, MOQning Olimpiya sport turlari faoliyatini koordinatsiya qilish departamenti, federatsiyalarga biriktirilgan shifokorlar va boshqa tibbiyot sohasidagi tashkilotlar bilan qo‘shma yig‘ilishlar o‘tkazilib, sportchilarimizga kerakli sport darmonlari, vitaminlar yetkazib berish, atletlarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish standartlarini takomillashtirish va preparatlar bilan ta’minlash bo‘yicha ishchi guruhini ham shakllantirilgan va quyidagi asosiy vazifalar yuklatilgan:
Sport tibbiyotining so‘nggi yutuqlaridan foydalangan holda terma jamoa sportchilarini tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish;
Milliy terma jamoalarimizga ishlab chiqilgan yangi standartlar, jismoniy imkoniyatlarining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga holda tibbiy ko‘rik o‘tkazishni nazorat qilib borish;
Terma jamoalarda faoliyat olib borayotgan sport shifokorlari, diyetologlar, psixologlar, farmokologlar uchun xorijlik kuchli mutaxassislar bilan seminarlar tashkil qilish.
Sportchilarimizning salomatligini ko‘zdan kechirish ham diqqat-markazida turgan asosiy vazifalardan biri. MOQ qoshida faoliyat olib borayotgan Respublika sport tibbiyoti ilmiy-amaliy markazida sportchilarimiz kamida 1 yilda 2 bor chuqurlashtirilgan tibbiy tekshiruvdan o‘tishadi. Bundan tashqari atletlarimiz uchun funksional test va mobil labaratoriya bo‘limlarida olib boriladigan tekshiruvlar ham bor. Rejaga ko‘ra, mazkur yil davomida 18 ta Olimpiya va 8 ta Paralimpiya terma jamoalari ana shunday tibbiy ko‘rikdan to‘la o‘tkaziladi.
Sportchilar iste’mol qilayotgan oziq-ovqat mahsulotlarini nazorat qilib borish borasida ham maxsus “Yo‘l xaritasi” asosida ishchi guruhi tuzib chiqilgan. Sportchilarning har kunlik ovqatlari menyusi ularning yo‘nalishiga, mashg‘ulot hamda musobaqalardan oldin va keyin, qolaversa, shu kabi asosiy faktorlar asosida tuzib chiqilgan. Milliy olimpiya qo‘mitasi bu borada Respublika sport tibbiyoti ilmiy-amaliy markazi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, O‘zbekiston oshpazlar uyushmasi va Xalqaro o‘zbek pazandachilik san’ati markazi bilan kerakli normativ hujjatlar ishlab chiqilgan. Unga ko‘ra, yurtimizda mavjud sport turlari quyidagi tipda bo‘lib chiqilgan:
Yakkakurash sport turlari;
O‘yin sport turlari;
Koordinatsiyasini muvofiqlashtirish qiyin sport turlari;
Yuqori tezlik va kuchga yo‘naltirilgan sport turlari;
Davriy sport turlari.
Misol uchun, futbolchi va dzyudochilarning ovqatlanishida, ular uchun beriladigan taomlarning menyusida katta farq bo‘ladi. Shu bois ham har bir terma jamoamiz vakillarining yo‘nalishi inobatga olingan hoda mazkur tipdagi turlarga bo‘lib chiqildi. Sport turlarini bunday bo‘lib chiqish jahon tajribasi asosida amalga oshirilgan bo‘lib, har bir yo‘nalish bo‘yicha sportchilar menyusini tajribali diyetologlar tuzib chiqadi.
Shuningdek, federatsiyalarga biriktirilgan sport psixologlari va ularning faoliyatini muvofiqlashtiruvchi ishchi guruh uchun ham kerakli vazifalar berilgan. Jumladan, ular uchun ilmiy-metodik dasturlarni ishlab chiqish, ushbu yo‘nalish bo‘yicha o‘quv dasturlarini tayyorlash, tuzilgan memorandumga bo‘yicha rossiyalik mutaxassislar bilan tajriba almashib borish shular jumlasidandir.
Federatsiyalardagi sport psixologlari uchun o‘quv kurslari yo‘lga qo‘yildi
O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasi Respublikasi sport tibbiyoti ilmiy-amaliy markazi bilan sport psixologlarining malakasini oshirish, sohadagi yangiliklar va bilimlari bo‘yicha fikr almashib borishlari uchun seminarlar ham tashkil qilib bormoqda. Mazkur dastur doirasida Olimpiya sport turlari bo‘yicha federatsiya(assotsiyatsiya)larda faoliyat olib borayotgan sport psixologlari uchun Jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha mutaxassislarni ilmiy-metodik ta’minlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish markazida “Sport psixologiyasi” bo‘yicha qisqa muddatlik intensiv o‘quv kurslari tashkil qilindi.
Psixologlarimiz ushbu kurslarda tajribali professorlar orqali o‘z bilim va ko‘nikmalarini yanada boyitib olishdi. Aytish mumkinki, bunday kurslar hali boshlanishi bo‘lib, kelajakda xorijlik sport psixologlari bilan mahorat darslari, ilmiy seminarlar tashkil qilish ko‘zda tutilgan.
Sport tibbiyoti markazining asosiy faoliyati:
– sport tibbiyoti sohasida ilmiy tadqiqotlar olib borish, sport turining xususiyatini, yo‘l qo‘yiladigan jismoniy yuklamani, sport patologiyasini davolash va oldini olishning ilg‘or uslublarini, musobaqalarga tayyorgarlik ko‘rishda sportchilarning tibbiy nazoratini hisobga olgan holda sportchilarning funksional ahvolini diagnostika va korreksiya qilish standartlarini ishlab chiqish va joriy etish;
– iqtidorli yosh va istiqbolli sportchilarni, ularning individual genetik va fenotipik imkoniyatlarini hisobga olgan holda tanlashning zamonaviy tibbiy-biologik uslublarini ishlab chiqish va joriy etish;
– sportchilarni sport turlari bo‘yicha tayyorlashning yakka tartibdagi dasturlarini ishlab chiqqan holda musobaqalarga tayyorlashning turli davrlarida dori vositalarining, ovqatlanish tartibi va ratsionining sportchilarning fiziologik holatiga ta’sirini tadqiq qilish;
– antidoping nazoratining samarali tizimini, shuningdek sportda farmokologik ta’sirga ega bo‘lgan dori-darmon va boshqa vositalarning qo‘llanilishini nazorat qilish uslublarini ishlab chiqish va joriy etish;
– musobaqa va mashg‘ulotlarni rejalashtirishni hisobga olgan holda sportchining individual sport jismoniy yuklamasini tekshirish va maqbullashtirish;
– sportchi organizmining jismoniy tayyorgarligi o‘sishiga va mas’uliyatli xalqaro musobaqalarga eng yuqori funksional tayyorgarligini ta’minlashga qaratilgan ular salomatligi darajasining muttasil o‘sishini nazorat va korreksiya qilish;
– sportchilarning xalqaro musobaqalarda qatnashishga psixologik tayyorgarligini, shuningdek zarur psixologik korreksiyani o‘tkazishni ta’minlash;
– sportchilarda sport jarohatlari, patologiyalari va sindromlarini, shu jumladan, respublikaning boshqa ixtisoslashtirilgan tibbiyot muassasalari davolash-diagnostika bazalaridan foydalangan holda, oldini olish, diagnostika qilish va davolash;
– mamlakatda sport tibbiyoti va antidoping nazorat sohasidagi ilg‘or metodika va texnologiyalarni almashish va joriy qilish uchun bu sohadagi yetakchi xorijiy muassasalar bilan xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va kengaytirish;
– sport federatsiyalari, klublari va jamoalari tibbiy xodimlarining malakasini oshirishga ko‘maklashish, ularga ilmiy-tashkiliy, maslaxat-diagnostika, davolash- profilaktika va reabilitatsiya ishlari masalasida uslubiy yordam ko‘rsatish.
Bugungi kunda sportchilarimizni sog‘lig‘i va fiziologik va ruxiy xolatini doimiy o‘rganib, tekshirib va kerakli tavsiyalar berish maqsadida bir qancha meyoriy xujjatlar ishlab chiqilgan. Xususan, 2019ning yil 30 dekabrida tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Jismoniy tarbiya va sport vazirligi hamda O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasining qo‘shma qaroriga asosan milliy terma jamoa a’zolarini tibbiy va kompleks funksional tekshirishlar reglamentlari asosida tibbiy xizmatlar ko‘rsatib kelinmoqda.
O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasining prezidenti tomonidan joriy yilning 3 yanvarida tasdiqlangan O‘zbekiston sport federatsiyalari tarkibidagi milliy terma jamoa a’zolarini chuqurlashtirilgan tibbiy ko‘riklar, o‘quv yig‘in davridagi mobil laboratoriya tekshimruvlari (mobil laboratoriya) va kompleks funksional tekshirishlar jadvali asosida tibbiy xizmatlar ko‘rsatilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29 yanvardagi “O‘zbekiston Respublikasiga koronavirusning yangi turi kirib kelishi va tarqalishining oldini olish yuzasidan chora-tadbirlar dasturini tayyorlash bo‘yicha respublika maxsus komissiyasini tashkil etish to‘g‘risida”gi PF-5537-son Farmoni xamda O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasining Ijroiy qo‘mitasi buyrug‘ining ijrosini ta’minlash maqsadida Markazga, sport federatsiyasi va assotsiatsiyalariga koronavirus infeksiyasining yangi turi kirib kelishi va tarqalishining oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlari to‘g‘risida joriy yilning 4 martdagi 9-sonli buyrug‘i ishlab chiqilgan va ijroga qaratilgan.
Markazning 2019 yil 2 oktabrdagi tasdiqlangan jadvalga asosan, xar bir sport federatsiyasiga shifokorlardan iborat koordinatorlar biriktirilgan. Markaz raxbariyati va koordinatorlar bilan birga xar bir federatsiyalarga tashrif buyurilib, sportchilarga yaratilgan sharoitlar, tibbiy xona va ovqatlanish xonalarini sanitar-epidemiologik xolatlarni muntazam o‘rganib borishmoqda.
O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasining 2019 yil 16 avgustdagi 552/01-sonli buyrug‘i asosida olimpiya turlari bo‘yicha sport federatsiyalari sport shifokori, psixologi va diyetologi lavozim yo‘riqnomalari ishlab chiqilgan.
Shuningdek, ushbu buyruq bilan federatsiya sport shifokorlari uchun sportchini kunlik tibbiy ko‘rikni qayd qilish; sportchiga ko‘rsatilgan tibbiy xizmatni xisobga olish; dori va tibbiy vositalarni xisobga olish; sportchiga berilgan dori va tibbiy vositalarni xisobga olish jurnallari chop etilib, markazlashgan xolda federatsiya vrachlariga yetkazilgan.
